Wat leren Nederlandse kinderen en jongeren over Israël? Op 9 september is een grondig rapport online gekomen over het videomateriaal dat NOS en NTR produceren voor de jeugd over het Israëlisch-Palestijns conflict. Begin dit jaar ben ik bij dit project betrokken geraakt, en ik heb er met volledige inzet aan gewerkt. Dit rapport raakt de kern van meerdere grote problemen die wij in Nederland hebben.
De kwaliteitsmedia
Van het probleem met onze media was ik me al langer bewust. In feite schrijf ik hier al jaren over, omdat ik vrijwel altijd schrijf over wat ‘de media’ laten liggen. En met ‘de media’ bedoel ik vooral die media die in onze maatschappij bekend staan als de kwaliteitsmedia. Dit zijn de media die in overheidscampagnes en in ons onderwijs worden aanbevolen als betrouwbaar.
Na 7 oktober 2023 bleken deze media niet betrouwbaar over Israël.
Dodencijfers van Hamas worden zomaar doorgegeven, vaak zelfs zonder de disclaimer dat deze cijfers van Hamas komen. Tegelijkertijd worden cijfers van Israël over gedode terroristen meestal niet doorgegeven, terwijl Israël – met alle gebreken – toch nog altijd een democratische rechtsstaat is, en Hamas een meedogenloze terreurbeweging die de eigen bevolking wreed onderdrukt.
Wie beide cijfers voor waar aanneemt, kan alleen al daaruit concluderen dat de genocidebeschuldiging tegen Israël onterecht moet zijn. Luister hoe Timon Dias dit uitlegde in de video hieronder, al in maart 2024. Hoe kan dit genocide zijn als voor elke gedode terrorist zo weinig burgers omkomen? En dat in een stadsoorlog waarin de terroristen zich in tunnels verschuilen terwijl de burgers geen schuilplaats hebben.
Activisme
En het bleef niet bij het eenzijdig publiceren van dodencijfers. Elke beschuldiging tegen Israël werd als geloofwaardig behandeld, en de rol van Hamas verdween naar de achtergrond. De gruwelen van 7 oktober en het lijden van de gijzelaars verdwenen uit het zicht. De aanbevolen media deden vooral verslag van de ellende in Gaza, en nauwelijks nog van de rol van de strijdende partijen.
Voor wie zich wel op de hoogte stelde, werd de berichtgeving in de vooraanstaande media steeds onbegrijpelijker. Hoe kon de verkeerde uitleg van het Colonna-rapport – een VN-rapport dat volgens deze media UNRWA vrijpleitte – zo lang rond blijven zingen? En dat terwijl Catherine Colonna zèlf op een persconferentie dit misverstand had rechtgezet.
Waarom toch die obsessie met de term genocide? En dat terwijl er zoveel wetenschappers zijn die keer op keer geduldig uitleggen dat dit geen genocide is. Terwijl de president van het ICJ zèlf zei dat het ICJ geen genocide heeft vastgesteld. In plaats van inhoudelijk hierover te berichten, gaven deze media een platform aan experts die beweren dat ‘vrijwel alle wetenschappers’ het erover eens zijn dat Israël genocide pleegt.
Protesten
Intussen zagen we steeds meer protesten ‘tegen Israël’ die maar al te vaak gewelddadig en antisemitisch waren. Joodse Nederlanders werden belaagd, en vaak onder druk gezet om afstand te nemen van Israël en van zionisme. Het zelfbeschikkingsrecht van het Joodse volk, het bestaansrecht en het recht op zelfverdediging van de staat Israël… alles moest wijken voor Free Palestine.
Het toenemende antisemitisme in Nederland leek mij niet los te staan van de verslaggeving over alles rondom Israël, en ik klaagde steeds vaker bovengenoemde media aan. Dat deed ik op basis van feiten, en van geconstateerde fouten. Keer op keer deed ik een beroep op de journalistieke beroepseer van deze media. Soms vriendelijk, soms sarcastisch, en steeds vaker smekend.
Ondanks alle mooie woorden in de journalistieke codes die deze media zeggen te hanteren, blijken zij niet aanspreekbaar op fouten. Zij schenden dagelijks hun eigen codes en rectificeren alleen als de ophef te groot wordt. Intussen worden talloze Nederlanders misleid, en groeit de overtuiging dat Israël een schurkenstaat is die genocide pleegt in Gaza. Er waren meerdere RodeLijn-demonstraties van keurige burgers die de aanbevolen media als enige bron leken te hebben.
Educatief videomateriaal
En terwijl ik me hier druk over maakte, vroeg ik me niet af wat de Nederlandse jeugd krijgt voorgeschoteld. Ik besefte wel dat educatief materiaal vaak ideologisch gekleurd is, maar had toch nog vertrouwen in het verantwoordelijkheidsbesef van de producenten. Juist in deze informatie zou er toch wel enige aandacht zijn voor harde feiten en voldoende achtergrondinformatie?
In maart 2025 raakte ik betrokken bij het schrijven van het rapport dat vandaag uitkomt, en mijn laatste illusies over de kwaliteit van educatief videomateriaal ben ik wel kwijt. Het is niet zo dat alles slecht is – af en toe troffen we een filmpje of jeugdjournaaluitzending van redelijke kwaliteit – maar in verreweg het meeste materiaal troffen we ernstige gebreken aan, steevast in het nadeel van Israël.
Om wat voor gebreken gaat het?
Het ergste is het stelselmatig weglaten van relevante informatie over het Israëlisch-Palestijns conflict. Hierdoor ontstaat een verwrongen beeld waarin Israël al bijna tachtig jaar oppermachtig en wreed is, terwijl de tegenstanders van Israël weerloze slachtoffers of dappere verzetsstrijders zijn. Alle feiten die niet in dit plaatje passen, worden niet of nauwelijks genoemd.
Erger nog, niet onderbouwde beweringen die mooi in dit plaatje passen, worden vaak gebracht alsof het feiten zijn. Niet-neutrale bronnen worden als neutraal gepresenteerd zolang ze maar het ‘juiste’ narratief promoten. Zelfs geweldplegers en terroristen worden witgewassen. Toevallig kwam zo’n geval deze week weer aan de orde, en maar weinigen zullen hebben opgemerkt dat onderstaand filmpje van NOS Stories was: doelgroep 13-18 jaar.
Educatie is geen journalistiek
Media die hun journalistieke normen overboord zetten als het om Israël gaat, kunnen zich nog verschuilen achter persvrijheid, maar producenten van educatief materiaal zouden moeten beseffen dat hun verantwoordelijkheid veel groter is. Jongeren zijn kwetsbaar voor beïnvloeding, daar is uitgebreid wetenschappelijk bewijs voor; het is een algemeen erkend feit. Is het dan niet juist voor jongeren belangrijk hen uitermate zorgvuldig te informeren?
Het gezegde ‘de jeugd heeft de toekomst’ heeft twee kanten. Het stelt opvoeders voor een keuze. Leren we kinderen en jongeren kritisch te denken? Voeden we hen op tot zelfstandige burgers die in staat zijn een inhoudelijk debat te voeren? Of voeden we hen op tot onze volgers? Tot kuddedieren die onze overtuigingen uit zullen blijven dragen als wij er niet meer zijn?
Vrijwel iedereen die naar deze keus gevraagd wordt, zal beweren dat hij natuurlijk voor het eerste zal kiezen. Maar doe het maar eens in de praktijk. Zelfs de meest idealistische opvoeder zal zichzelf betrappen op het meegeven van vooroordelen, want niemand is volmaakt. Maar een opvoeder die echt het belang van de jeugd voorop stelt, en zal zichzelf corrigeren, zal ondanks alle falen blijven proberen om toch de vorming te bieden die jongeren in staat stelt om zich zo te ontwikkelen.
Deze zorgvuldigheid zagen we niet terug in het educatieve videomateriaal over het Israëlisch-Palestijns conflict.
Vooroordelen aanleren
Wat leren we onze kinderen? Dat was de vraag die steeds vaker bij me opkwam. Leren Nederlandse kinderen massaal vooroordelen tegen Israël? De kinderen en jongeren die hun informatie van internet halen, leren die sowieso. De anti-Israël bias op het populaire Cestmocro is berucht. Maar ook jongeren die braaf de informatie checken bij de educatieve filmpjes die wij geanalyseerd hebben, krijgen een beeld van de situatie rondom Israël dat weinig met de realiteit te maken heeft.
Het is op zich al een probleem dat de kwaliteit van deze informatie zo slecht is, maar erger is dat de aangeleerde vooroordelen vaak naadloos aansluiten op oude antisemitische patronen. Als Israël een uniek kwaadaardige schurkenstaat is die zomaar onschuldige burgers afslacht, wat maakt dat dan van Joden? Zijn dan de oude verhalen over ‘de Jood’ die loert op onschuldige kinderen toch waar?
Wie hiervoor waarschuwt, krijgt felle tegenstand van veel Israëlcritici. “Israëlkritiek is geen antisemitisme!” En de volgende stap is: “Antisemitismebeschuldigingen zijn een vrijbrief voor Israël om ongestraft misdaden te kunnen plegen!” Daarmee ligt er weer een beschuldiging op het bordje van Israël, en bovendien negeren deze ‘critici’ dat kritiek iets heel anders is dan demonisering.
Kijk maar eens naar veel beschuldigingen tegen Israël. Die zijn extreem ernstig – apartheid, honger als wapen, genocide – en slecht onderbouwd. Het vaste recept is: schuiven met definities, tegenbewijs negeren, en zelfs ondersteunend bewijs fabriceren. De beschuldigingen worden vooral ondersteund door meutegedrag en emotionele campagnes, niet door feiten. Dat is geen normale kritiek, dat is demonisering. En het aanwakkeren van dit soort vooroordelen is spelen met vuur.
Educatieve code
We zouden in Nederland een totaal ander debat over Gaza voeren als al onze media zich zouden houden aan hun eigen journalistieke codes. Er zijn in dit land zoveel nutteloze regels dat we vaak vergeten dat er ook heel goede regels zijn: regels die ooit ontstaan zijn vanuit het besef wat onze menselijke aard is. Journalistieke codes kunnen journalisten beschermen tegen hun eigen valkuilen.
Zo zijn er ook normen voor lesboeken. Die overlappen vaak met journalistieke codes omdat ze over dezelfde menselijke natuur gaan, maar ze zijn scherper omdat ze speciale aandacht hebben voor de kwetsbaarheid van jongeren. In het rapport pleiten wij voor betere kwaliteitszorg voor educatief videomateriaal, en we denken dat een educatieve code daarbij kan helpen, mits die werkelijk gehandhaafd wordt.
Dat is niet om het zoveelste nutteloze regeltje in te stellen, en al helemaal niet om een zorgvuldig geselecteerde commissie een middel tot censuur in handen te geven. Als het opstellen van zo’n code goed wordt aangepakt, kan die dienen als kwaliteitsborging voor educatieve content. Goede informatie voor jongeren is belangrijk om hen op te voeden tot kritische burgers. En als het om Israël gaat, is dit essentieel om het aanleren van vooroordelen tegen Joodse Nederlanders te voorkomen.
De stijging van antisemitisme in Nederland komt niet uit de lucht vallen.
U kunt Maaike van Charante steunen via repelsteeltje.backme.org
Op de hoogte blijven van nieuwe artikelen en podcasts? Volg Maaike op Twitter.
Op 26 oktober 2023 kwam 