Titelfoto: Khadija Arib door PvdA, CC BY 2.0.

Oud-Kamervoorzitter en PvdA-coryfee Khadija Arib is geen Kamerlid meer. Waarom? Hoogstwaarschijnlijk omdat zij voorzitter zou zijn van de parlementaire enquêtecommissie corona. Arib staat bekend als een stevige persoonlijkheid die het de coalitie vaak lastig heeft gemaakt. Wil men liever een zwakkere voorzitter voor deze commissie? En wat is de rol van de PvdA-fractie? Hier worden politieke spelletjes gespeeld.

Een politiek bommetje

Zaterdagavond 1 oktober 2022 ontplofte een politiek bommetje. Khadija Arib liet via Twitter weten dat zij geen Kamerlid meer wil zijn. De PvdA-fractie was duidelijk overvallen, en fractieleider Attje Kuiken reageerde met een haastige brief, waarna de fractieleden de een na de ander lieten weten hoe zij Arib waardeerden en haar vertrek betreurden.

Toch had Arib in haar eigen brief duidelijk aangegeven dat het gebrek aan steun van haar fractiegenoten heeft bijgedragen aan haar besluit. Wat is hier gebeurd? Waarom moest Arib vertrekken, en wat speelt er achter de schermen?

Onderzoek presidium

De officiële reden dat Arib onder vuur ligt, is dat het presidium van de Tweede Kamer – de Kamervoorzitter en de ondervoorzitters – een onderzoek is gestart naar klachten over Khadija Arib. Over dit onderzoek is al heel wat opschudding geweest, want ten eerste gaat het om anonieme klachten, en ten tweede was Arib zelf niet op de hoogte gesteld van het onderzoek. Het nieuws kwam naar buiten via een lek naar NRC.

Als je kijkt wat die klachten inhouden, dan schrijven de anonieme klagers over ‘een onveilige werkomgeving’, ‘machtsmisbruik’ en zelfs ‘een schrikbewind’. In feite vrij vage klachten die tegenover elke strenge leidinggevende gebruikt zouden kunnen worden. Niets over ongewenste intimiteiten of andere zaken die echt ver over de grens gaan.

Je kunt je bovendien afvragen waarom deze klachten anoniem zijn, want zoals hoogleraar staatsrecht Paul Bovend’Eert terecht opmerkt: “het is doorgaans de regel om alleen tot personen herleidbare klachten in behandeling te nemen.” Dat wil niet zeggen dat Arib een onschuldig lammetje is: zij is een pittige dame en heeft met harde hand hervormingen doorgevoerd. Maar is dit de werkelijke reden dat zij nu zo hard wordt aangevallen?

Coronacommissie

De anonieme klachten van 2021 kwamen vlak voor de verkiezing van de nieuwe Kamervoorzitter, schijnbaar met de bedoeling om Arib te beschadigen zodat ze niet herkozen zou worden. De klachten van vorige week komen nu zij voorzitter is geworden van de tijdelijke commissie corona die de parlementaire enquête naar het coronabeleid gaat voorbereiden.

Eén van de briefschrijvers noemt dit zelfs de aanleiding om alsnog tot de klacht over te gaan. “Ik en vele ambtenaren met mij, hadden gehoopt dat Mw Arib na haar schrikbewind (…) in de zijlijn van de politiek terecht was gekomen waar zij geen schade meer aan ambtenaren kan aanrichten.” De landsadvocaat die het onderzoek naar Arib heeft geadviseerd, heeft dit bevestigd.

Wie kijkt naar de samenstelling van deze coronacommissie, ziet een sterke commissie met veel kritische Kamerleden die ter zake kundig zijn. Was deze commissie te sterk in de ogen van de bewindslieden wiens beleid onderzocht gaat worden? Want ondanks alle jubelzangen over het leiderschap van premier Mark Rutte tijdens de coronacrisis, zou een werkelijk kritisch onderzoek veel dubieuze zaken naar boven kunnen halen.

Laksheid, liegen en politieke spelletjes

Een artikel is veel te kort om het volledige coronabeleid te bespreken, dus ik verwijs u naar een paar van mijn artikelen daarover de afgelopen jaren. Om te beginnen een analyse van de laksheid waarmee politiek Den Haag in de eerste maanden van 2020 reageerde op het nieuwe virus. Dan een stuk over het gedraai en gelieg van het kabinet over de aanschaf van beschermend materiaal. Overigens, lees het stuk: het gaat om bewezen leugens.

In december 2020 koos het EenVandaag opiniepanel het coronabeleid tot grootste politieke prestatie van het jaar, waarna ik een kritisch overzicht gaf. De regering schoof de verantwoordelijkheid af op ‘Jaap en zijn mensen’, maar zette achter de schermen diezelfde mensen onder druk. Het beleid was om de verpleeghuizen te isoleren, waardoor ouderen vereenzaamden en – mede dankzij de slechte bescherming – massaal toch corona kregen. Duizenden stierven.

Dictatoriale maatregelen en de gevolgen voor de maatschappij

In januari 2021 hadden we de avondklok, een politieke (doorgedramde) maatregel waarvan Ernst Kuipers – toen nog voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg, nu minister van Volksgezondheid – naderhand toegaf dat die geen effect had gehad. Naar aanleiding van de blunderende start van het vaccinatieprogramma vroeg ik me af waar de politieke incompetentie vandaan kwam.

Dan waren er natuurlijk vragen over de balans in het lockdownbeleid. Wat waren de gevolgen voor jongeren? Voor eenzame ouderen? Voor MKB’ers? En de kritiek groeide op de bezuinigingen op de zorg. Beschamend was het tafereel toen Kamerleden wegrenden om te voorkomen dat een hoofdelijke stemming over loonsverhoging voor zorgmedewerkers gehouden kon worden.

Zondebokken

Dan was er de manier waarop dit kabinet verdeeldheid zaaide in de samenleving. Er werd een hetze gecreëerd tegen ongevaccineerden. Politiegeweld tegen deze groep werd goedgepraat. Bij eigen falen is een zondebok altijd welkom. Zolang het ging over de misdragingen van kleine vis Sywert van Lienden wilde de regering wel afschuw uitspreken. Toen bleek dat minister Hugo de Jonge zelf een grote rol speelde in dit schandaal – en zijn leugens uitkwamen – wilde De Jonge er niet op reageren.

Het coronabeleid was geen succesverhaal

Dit incomplete(!) overzicht maakt duidelijk dat er genoeg te onderzoeken valt, en dat met name premier Mark Rutte en CDA-minister Hugo de Jonge veel te verwijten valt. Het huidige kabinet Rutte steunt op dezelfde coalitie die dit beleid voerde, en wil ongetwijfeld liever niet al te grondig onderzocht worden. Er staat hen al genoeg ellende te wachten met het onderzoek naar het Groningse aardgas en straks het toeslagenschandaal.

Khadija Arib laat zich niet intimideren

En dan wordt interessant wat voor persoon Khadija Arib is. Denk bijvoorbeeld aan de bestraffende brief die zij in januari 2020 schreef aan premier Rutte. Zij veroordeelde de tactiek van veel bewindslieden om strategisch informatie via de media te lekken zonder de Kamer te informeren. Zij vond dit “uit staatsrechtelijk oogpunt zeer ongewenst, zo niet onaanvaardbaar”.

Rutte gaf haar deemoedig gelijk en beloofde beterschap. Hij kon niet anders, want Arib had natuurlijk gelijk. Maar reken maar dat de premier achter al zijn deemoed ziedend was dat zij hem zo in het openbaar terechtwees. En het was niet de enige keer dat Arib het kabinet dwarsboomde door op te komen voor de positie van het parlement. Dit was ook haar taak, maar premier Rutte lijkt een sterke Kamer vooral als hindernis te zien, niet als waardevol tegenwicht.

Bergkamp werd voorzitter

Dit was vermoedelijk een reden dat de VVD samenwerkte met D66 om een Kamervoorzitter te benoemen die minder dwars zou liggen. Het werd Vera Bergkamp die inmiddels berucht is om haar zwakke leiderschap. Velen vergelijken haar met haar voorganger, en dit is D66 natuurlijk weer een doorn in het oog. Het is duidelijk: Khadija Arib heeft machtige vijanden gemaakt.

Waarom steunt de PvdA-fractie Arib niet?

Er zijn dus genoeg mensen die motieven hebben om Arib te dwarsbomen, maar er zijn ook veel mensen die haar steunen. Wat opvalt: een brief waarin Kamerleden opheldering vroegen over de gang van zaken – rond het onderzoek naar Arib en het lek naar NRC – werd ondertekend door vooraanstaande Kamerleden: Ouwehand (PvdD), Van der Plas (BBB), Omtzigt (onafhankelijk), Pouw-Verweij (JA21), Marijnissen en Leijten (beiden SP). Dit zijn mensen die niet over een nacht ijs gaan en een goede reputatie hebben.

Wat ook opvalt: die brief werd niet ondertekend door leden van haar eigen PvdA-fractie. Is er dan in de PvdA helemaal geen steun voor Khadija Arib? Zeker wel. Meerdere prominente PvdA’ers hebben hun steun uitgesproken, nog voordat Arib het besluit nam om te vertrekken, en ook daarna. Dat is een vreemde tegenstelling. Wie de verklaring van PvdA-fractieleider Attje Kuiken leest na het vertrek van Arib, kan niet anders dan concluderen dat hier meer aan de hand is.

De rol van de PvdA-fractie

Attje Kuiken schreef in haar verklaring dat de PvdA-fractie de brief van de andere Kamerleden steunde, en dat zij dit ook aan Arib hadden laten weten. Blijkbaar denkt Kuiken dat opzichtige stilte in het openbaar valt goed te maken met wat sussende opmerkingen achter de schermen. Maar Arib voelde zich in de steek gelaten. Zij schreef dat het gebrek aan steun vanuit de fractie – letterlijk: “dat mijn fractiegenoten ontbreken onder deze brief” – bijdroeg aan haar besluit om te vertrekken.

Waarom ontbraken die fractiegenoten onder die brief? PvdA en GroenLinks zijn in de oppositie de beste vrienden van het kabinet. En misschien was Arib in haar eigen fractie niet zo geliefd omdat ze niet meegaand was. Mensen die het lef hebben om tegen de stroom in te roeien, zijn vaak niet de makkelijksten om mee samen te werken. Voor Kuiken persoonlijk komt daarbij dat zij zich als fractieleider wellicht soms overvleugeld voelde door Arib.

Alles overziend lijkt het mij waarschijnlijk dat sommige leden van het kabinet – in elk geval van VVD, D66 en CDA – graag van deze lastige dame af wilden. En misschien hebben zij Attje Kuiken benaderd om te voorkomen dat de PvdA-fractie achter Arib zou blijven staan. Eerst de steun weghalen, dan toeslaan. Als Attje Kuiken zich daar inderdaad voor geleend heeft, dan is het terecht dat zij nu ‘Judas’ en ‘Ratje Kuiken’ genoemd wordt.

Politieke spelletjes in crisistijd

Wat is dit een ongelooflijke puinhoop. En wat is het gênant. Het land verkeert in crisis. De inflatie loopt gierend uit de klauw, de Oekraïnecrisis dreigt nog verder te escaleren, en intussen speelt Den Haag politieke spelletjes. Is de eigen politieke huid werkelijk belangrijker dan een goed functionerend parlement? Na elke teleurstelling over het morele niveau van onze politici lijkt het weer erger te kunnen.

Het is belangrijk dat echt aan het licht komt wat hier allemaal gebeurd is. Niet alleen of die anonieme klachten terecht zijn en hoe het nieuws van dit onderzoek naar NRC heeft kunnen lekken, maar ook of dit een aanval op Arib is om het onderzoek naar het coronabeleid te dwarsbomen. Het mag toch niet zo zijn dat Kamerleden zich braaf moeten schikken naar kabinetsbeleid, of anders rekening moeten houden met karaktermoord.

De mooie praatjes van Mark Rutte over macht en tegenmacht zijn in tegenspraak met de voortdurende ondermijning van het parlement.

Vond je dit artikel goed? Steun Maaike van Charante via repelsteeltje.backme.org

Op de hoogte blijven van nieuwe artikelen? Volg Maaike op Twitter.